Don Robert Kola
“Gëzohu, ti, me anën e së cilës
përtërihet krijesa;
gëzohu, ti, me anën e së cilës
foshnjëzohet Krijuesi.”
(Nga: “Hymni Akathist”)[1]
Lindja llamburitje e zanafillës
Shfaqja e jetës është e mrekullueshme, por lindja është mrekullia përmbi mrekullitë që mrekullon. Pa mrekullinë e lindjes, s’do të shfaqej mrekullia e dhurimit të jetës dhe fshehtësia e saj do mbetej në heshtje. Dhurimi është hiri i jetës. Ky hir shfaqet përmes shpërthimit. Shpërthimi është hapje. Hapja e përhap dhurimin. Në gjirin e heshtjes shpërthen misteri i jetës. Heshtja thyhet në shpallje vetëm me lindjen e njeriut. Nga zanafilla lindja përcillet përmes shpalljes. Shpallja shquhet përmes brohoritjes. Ajo është antifona e mahnitjes dhe përmes saj thuret kënga dhe rrëfimi.
Me lindjen e njeriut fillon thurja e këngës dhe e rrefimit.[2] Ajo është shpallja e dashurisë. Brezi i jetës. Nga rrëfimi i brezave përbëhet historia. Ajo tejfigurohet vetëm përmes rrëfenjës së dashurisë. Lindja është epifania që shndrit burimin e jetës. I thellë del vëzhgimi i H. Arendt, kur thotë: “Me njeriun hyri në botë fillimi. Mbi këtë themelohet shenjtëria e spontanitetit njerëzor. Shfarosja totalitare e njeriut është shfarosje e spontanitetit njerëzor. Ajo nënkupton në të njëjtën kohë edhe mohimin e krijimit si krijim, përmes të cilit vendosët fillimi.”[3] Lindja është akti që e shquan pranimin e fillimit të jetës, si dhurim; është drita që llamburit fillimin.
Duke kundruar festën e Krishtlindjes, Shën Luani i Madh thoshte: “Ndërsa kremtojmë në adhurim lindjen e Shëlbuesit tonë, njëkohësisht e kremtojmë fillesën tonë: lindja e Krishtit shënon fillesën e popullit të krishterë; lindja e Kokës është lindja e Trupit.”[4]
Lindja nuk është një pjesë e shkëputur nga plotësia e jetës. Plotësinë e jetës dhe të dashurisë, e kërcënon rrethi që mbyllët ndaj hapjes së tyre. Mbyllja mbaron në pjesë. Pjesa e shkëputur nga tërësia s’ka thellësi, mbaron në cektësi. Po kështu ngjan edhe me misterin e fesë, kur shkëputet nga plotësia e misterit, mbaron në “fishekzjarrët e botës.”[5]
Lindja rrëfenja e kraharorit
Misteri i Krishtlindjes është rrëfenja e misterit të kraharorit të Atit. Prologu i Ungjillit të Gjonit, rrëfen misterin e gjirit të Atit:
“Deum nemo vidit umquam:
unigenitus filius, qui est in sinu patris,
ipse enarravit.” (Gjn 1, 18)
“Hyjin kurrë askush nuk e pa,
Biri i njëlinduri,
i cili është në gjirin e Atit (ό ών εϊς τòν κόλπον τοΰ πατρός)
ai e bëri të njohur.” (Gjn 1, 18).
Biri rrëzëllen lavdinë e Atit. Ai është “bredhja e lavdisë” dhe “vula e qenies së tij.” (Heb 1, 3).
As njeriu dhe asnjë krijesë nuk do arrinte kurrë të depërtonte në kraharorin e Hyjit, sikurse vetë Hyji të mos na zbulonte këtë mister përmes mishërimit të Birit. Zbulesa e Hyjit është hapja e kraharorit të Tij. Misteri i dashurisë së Hyjit, mund të kundrohet. Kraharori i Hyjit është hapur, dhe, nëse mund të thuhet, “Plaga” e kësaj hapje është dashuria ndaj Birit.
Mishërimi është brezi i dashurisë në mes kraharorit të Atit dhe kraharorit tonë. Biri, i cili është “gjiri i lulëzuar”[6] i Atit, përmes Mishërimit në kraharorin e Virgjrës Mari, bëri të “lulëzojë” po ajo dashuri që shkëmbehet mes Atit dhe Birit në amshim edhe në mishin tonë.
Misterin e zbuluar të Hyjit, Liturgjia e kishës e kundron përmes kremtimit. Ajo gjatë kohës së Krishtlindjes, kërkon që Shërbesa e leximeve të përfshijë sidomos Letrën e drejtuar Kolosianëve: “në të cilën Mishërimi i Zotit paraqitet në kontekstin e krejt historisë së shëlbimit (…) dhe Këngën e këngëve, në të cilën simbolizohet bashkimi i Hyjit dhe njeriut në Krishtin.”[7]
Letra drejtuar Kolosianëve, mund të përmblidhet thjesht, sipas asaj që këndohet në Prefacionin e Liturgjisë së kishës, ku thuhet:
“Ti që e krijove njerëzimin
nëpër Birin e dashurisë sate,
ashtu nëpër të me mirësi
më të madhe e ripërtërive.”[8]
Kënga e këngëve është ikona pararendëse e eukaristisë; ajo është “kremtimi më i lartësuar biblik i mishit”[9] dhe “është gjerdani mahnitës i tërësisë (…) i shpërthimit të dashurisë i mbjellë në mishin tonë.”[10]
Kisha në kremtimin e misterit të Mishërimit, kërkon që lavdet e saja të lartësohen në dasmën që Ati kremton për të Birin. Në “Shërbesën e lavdeve,” thuhet: “Hyji Atë kremtoi dasmën e Hyjit Birit të vet, kur në kraharorin e Virgjërës e bashkoi me natyrën njerëzore, kur deshi që ai që ishte Hyj para të gjithë shekujve, të bëhej njeri në fund të shekujve.”[11]
Gjithë thellësinë e misterit të mishërimit Kisha e kundron përmes fytyrës së Marisë. Nga thesari i traditës kishtare, po sjell vetëm një pamje nga homilia e Shën Augustinit. Në një predikim të tij para bashkësisë së besimtarëve, shikimin e lartëson tek Virgjëra Mari dhe thotë: “Bëhet në ty, ai që të bëri ty, bëhet në ty ai përmes të cilit gjithçka është bërë: me saktësisht përmes të cilit është krijuar qielli e toka dhe gjithçka që është. Mishërohet në ty Fjala e amshuar dhe Ai duke pranuar mishin, nuk e braktisi hyjnoren. Fjala lidhet me mishin, Fjala bashkohet me mishin dhe shtroja e këtij bashkimi është kraharori yt prej nga del si dhëndër (ipse sponsus procedit de thalamo suo. Ps 19, 6).”[12]
Mishërimi është kremtimi i dasmës së bashkimit të Fjalës së amshuar me mishin tonë. Ngjallja e Tij është kurora e lartësimit të mishit në Lavdinë e pambaruar të Hyjit. Shkrimi i Shenjtë që nga Libri i Zanafillës e kumton fejesën e mistershme në mes Fjalës së amshuar dhe mishit, ndërsa Apokalipsa e shfaq dasmën e Dhëndrit dhe të Nuses në Lavdinë e amshuar.
Tradita e Kishës, duke kundruar këtë shkëmbim të mrekullueshëm, shpërthen në brohoritje: “O mister i mrekullueshëm! Vetë Fjala e Hyjit, ai që është para shekujve, i padukshmi, i pakuptueshmi, ai që nuk ka trup, Fillimi që ka zanafillën prej Fillimit, ai që është Dritë që lind prej Dritës, ai që është burimi i jetës dhe i pavdekshmërisë, ai që është shprehja e arketipit hyjnor, ai që është vula që nuk ndryshon, shëmbëlltyra e pandryshueshme dhe e vërtetë e Hyjit, ai që është shprehja e Atit dhe Fjala e tij, i vjen në ndihmë shëmbëlltyrës së vet dhe bëhet njeri për dashuri të njeriut. Merr një trup për të shëlbuar trupin dhe për dashuri ndaj shpirtit tim pranon të bashkohet me një shpirt të pajisur me arsyen njerëzore.”[13]
Lindja brez i dashurisë
Në festën e Krishtlindjes, Kisha përmbledh gjithë brohoritjen e mrekullisë së lindjes që nga libri i Zanafillës e deri të libri i Zbulesës. Liturgjia në antifonat e saja, në kohën e Ardhjes, brohoret: “O Sapientia”( Ur 8, 1; 7, 28-30); “O Adonai” (Ps 100, 3;); “O radix Iesse” (Is 11, 10; Ps 97, 3; Zb 7, 9); “O clavis David” (Is 22, 22; Zb 3, 7; Ps 106, 14); “O Oriens”( Zak 6, 12; Ab 3, 4; Mal 3, 20); “O Rex gentium” (Agj 2, 8; Ef 2, 14); “O Emanuel” (Is 7, 14; Mt 1, 12).
Po veçoj kalimthi brohoritjet: “O Sapientia” dhe “O Oriens”.
E para, shquan misterin e hirit të heshtjes, që zbret nga froni mbretëror i Hyjit, ku qëndron gjithë plani i shpëtimit shfaqur përmes Fjalës: “Cum enim quietum silentium contineret omnia.” (krahs Ur 18, 14-15).
Brohoritja e dyte: “O Oriens” shfaq dritën përmes të cilës: ”Hyji na prin me dritën e Fytyrës së vet, kah krijimi i dytë më i mrekullueshëm dhe errësirës sonë Ai i sjell dhuratën e një lindje të pambarueshme si vetë amshimi i Tij. O Oriens!”[14]
Brohoritja shpërthyese e “Aleluj-es” në simfoninë e Hendelit: “Messiah,” e përshkoi me vrushkuj drite edhe frymëzimin e H. Arendt-it, duke e vulosur gjithë kthesën e vëzhgimeve të saj filozofike rreth njëmendësisë së lindshmërisë.[15] Rreth kësaj, në ditarin e vet shkruan: “Mesia i Hendelit! Aleluja kuptohet vetëm duke u nisur nga teksti: na është lindur një foshnjë ‘incarnatus est; natus est puer’ – dhe shton: kjo është e vërteta më e thellë rreth ngjarjes së Krishtit: çdo fillim është shpëtim dhe Hyji për dashurinë ndaj fillimit dhe për dashurinë ndaj shpëtimit, krijoi botën. Çdo lindje e re është si një siguri për shpëtimin e botës, është premtim i shëlbimit për atë që e kanë humbur fillimin.”[16]
Shpërthimi i brohoritjes në lindjen e Jezu Krishtit, përmbushet me Ngjalljen e Tij. Në himnin e Ngjalljes: “Exultet,” Kisha dhe gjithë krijesa përmbushet me Frymën që vjen nga Ngjallja. Me Ngjalljen e Krishtit shpërthen “buria e shëlbimit”, e cila përshkon dhe përmbush gjithë krijesën me Lavdinë e Hyjit.
Përmes Ngjalljes, siç na bëjnë të ditur veprat e Apostujve, Ati e lind: “E ne u shpallim Lajmin e Gëzueshëm se premtimi që Hyji ua pati dhënë etërve na e plotësoi neve, bijve të tyre, duke e Ngjallur Jezusin, sikurse shkruan në Psalmin e dytë:
Ti je biri im, unë sot të linda.” (Vap 13, 32-33)
Lindja e Jezu Krishtit është çelja e dashurisë së Hyjit në mishin tonë. Ngjallja e Tij është kurora që tejfiguron mishin tonë prej lavdie në lavdi të pambaruar të Hyjit.
Sa përmallim i thellë hetohet edhe në vëzhgimet e H. Arendt për misterin e fillimit që fal lindja: “Mrekullia që shpëton botën, hapësirën e marrëdhënieve njerëzore nga rrënimi i saj normal e i ‘natyrshëm’ është se fundi fakti i lindshmërisë, në të cilën aftësia e të vepruarit është rrënjëzuar ontologjikisht. Me fjalë të tjera, është lindja e njerëzve të rinj dhe e fillimeve të reja, e veprimeve për të cilat ata janë të aftë për faktin se kanë lindur. Vetëm përvoja e plotë e kësaj aftësie mund t’u falë çështjeve njerëzore besim dhe shpresë, këto dy karakteristika të ekzistencës njerëzore që antikiteti grek i kishte shpërfillur krejtësisht, duke nënvlerësuar mbajtën e besimit si një virtyt të pazakontë dhe jo shumë të rëndësishëm dhe duke e përfshirë shpresën ndër të këqijat e iluzionit në kutinë e Pandorës. Është kjo shpresë dhe ky besim për botën që gjetën ndoshta shprehjen më të lavdishme dhe më të saktë në fjalët e pakta me të cilat ungjijtë e njoftonin ‘lajmin e gëzuar’: ‘Na lindi një fëmijë’.”[17]
Në festën e Krishtlindjes, liturgjia e Kishës në Meshën e ditës, Hyjit i lartëson këtë lutje:
“O Hyj, ti denjësinë e natyrës njerëzore
mrekullisht e trajtove dhe më mrekullisht e ke përtërirë,
bëj, po të lutemi,
të bëhemi pjesëtarë të Hyjnisë së Jezu Krishtit,
i cili u denjua të marrë pjesë në natyrën tonë njerëzore.”[18]
Me lindjen e Jezu Krishtit, denjësia e natyrës sonë njerëzore tejfigurohet dhe lartësohet në mrekullinë e dhuratës së jetës hyjnore.
1] TROIDI KATANIK, E përktheu Atë Justin Anthimiadhi, Botimi i Manastirit të Hirshëm të Paraklitit (Ngushëllimtarit), Opos – Atikë, Greqi 2019, f. 279. Shih: TROIDI DHE PESËDHJETORJA, E përktheu Imzot Fan Stylian Noli, E botoi Peshkopata e Amerikës, Boston, Mass., 1952, f. 95.
[2] Shih: J. P. SONNET, Generare è narrare, Vita e Pensiero, Milano 2015, f. 17. Autori në këtë vepër e shquan lindjen si rrëfim dhe njeriun si: “Homo narrans.”
[3] H. ARENDT, Denktagebuch 1950 bis 1973, U. Ludz e I. Nordmann in Zusammenarbeit mit dem Hannah-Arendt-Institut, Dresden, 2 Bände, R. Piper, München-Zürich 2003, përkth. në it., nga C. Marazia, Quaderni e diari 1950-1973, Neri Pozza Editore, Vicenza 2007, f. 66-67.
[4] SHËN LUANI I MADH, Nga Ligjëratat, në Liturgjia e Orëve I, Qendra don Bosko, Tiranë – Shkodër – Prishtinë 2006, f. 415 t.
[5] PAPA FRANÇËSKU, Gëzimi i ungjillit (Evangelii gaudium), përkth., nga it., L. Doka, Tiranë 2014, f. 222.
Filozofi i shquar, M. Caciari, duke folur rreth misterit të Mishërimit përmes ikonave të Marisë, sidomos në artin perëndimor, gjatë një interviste të bërë me rastin e botimit të veprës, ndër të tjera, tha: ”Shumë prej kishave janë kthyer në shkolla të ateizmit. Një pjesë e tyre e madhe, forcën paradoksale të fjalëve të Krishtit e kanë shndërruar në fjalime katekistike të ripërsëritura dhe mbahen si për një hajmali të vogël që sjellin siguri ngushëlluese. (…) Nëntëdhjetë për qind e meshtarëve, nuk janë të zotët të shfaqin madhërinë e rrëfimit të lindjes.” Në pyetjen përse ngjan kjo, M. Cacciari tha: “Maria ishte e injoruar edhe nga filozofët që kanë interpretuar Evropën dhe krishterimin, si Hegeli dhe Schelling-u, ku shqyrtimet e tyre kanë privilegjuar vetëm raportin e Atit me Birin, ndërsa Maria ishte ngushtuar në një figurë të thjeshtë përvujtërie, një kraharor nënshtrues dhe i dëgjueshëm që është ngjizur nga Shpirtit Shenjt pa asnjë lloj trazimi.” Cituar sipas: https: www. huffingtonpost. it. 2017/12/25. Shih: M. CACIARI, Generare Dio, Il Mulino, Bologna 2017.
Në disa vende dhe qarqe të krishtera, kërkohet ngritja e një krishterimi që mohon misterin e mishërimit. Rreth saj shih: M. WILS, Cristianesimo senza incarnazione, në: Il mito del Dio incarnato, në përkujdesjen e J. Hick, përkthej në it., nga P. Gentile, Edizioni Bastogi, Foggia 1982, f. 11-21. Nuk mungojnë as në hapësirat tona paraqitja e shkrimeve të kësaj natyre përmes përkthimeve të autorëve të ndryshëm. Si fjala vjen: J. BAGGINI, “Fryma e Krishtlindjes, nuk duhet të jetë vetëm e krishterë.” Autori i shkrimit, ndër të tjera pohon: “Krishterimi duhet të jetë më shumë për praktikën sesa doktrinën, duke ofruar histori moralisht pasuruese, dhe jo histori të mirëfillta.” Cituar sipas: www. bota.al.
[6] SHËN GJONI I KRYQIT, Kënga shpirtërore, përkth. L. Hasaj. Boton Fjala Hyjnore, Prishtinë – Shkodër 2015, f. 32.
[7] Shih: PALI VI, Parime dhe norma për Liturgjinë e Orëve, Kushtetuta apostolike, në Liturgjia e Orëve I, Boton: Qendra don Bosko, Tiranë – Shkodër – Prishtinë 2006, f. 59.
[8] MESHARI, Botimi tipik i tretë. Boton Konferenca e Ipeshkvijve të Shqipërisë, Tiranë 2014, f. 471.
[9] A. M. PELLETIER, Creati maschio e femina. La diferenza luogo d’amore, Catangalli 2010, f. 62.
[10] CH. YANNARAS, Variazioni sul Cantico dei Cantici, Edizioni Qiqajon 2012, f. 9.
[11] SHËN GREGORI I MADH, Homilia 34 mbi Ungjijtë, në PL 76, 1282, cituar sipas Liturgjia e Orëve I, f. 59.
[12] S. AUGUSTINUS, Semones 291, 6, Edizione latino-italiano, Volume XXXIII, Roma 1986, f. 203.
[13] GREGORI NAZIANCENAS, Nga ligjëratat, në Liturgjia e Orëve I, f. 137.
[14] P. CLAUDEL, Presenza e profezia, Milano 1992, f. 24.
[15] Shih: S. ZUCAL, Filosofia della nascita, Morcelliana, Brescia 2017.
[16] H. ARENDT, Quaderni e diari 1950-1973, f. 188.
[17] H. ARENDT, Vita activa, Bompiani, Milano 2006, p. 182. H. ARENDT, Gjendja njërzore, Dita 2000, Tiranë 2006, f. 308.
[18] MESHARI, f. 132
